مهندس شیدا ملک‌افضلی که پیش از این از انجام تحقیقی جامع در وزارت بهداشت برای تعیین ارتباط میان میزان مرگ و میر و همچنین ابتلا به بیماری‌های گوناگون با میزان آلاینده‌های هوا خبر داده بود، به همشهری می‌گوید: میزان آلاینده‌های موجود در هوای تهران و مقایسه آن با شاخص‌های هوای پاک که از سوی سازمان بهداشت جهانی معرفی شده، نشان می‌دهد که کلانشهر تهران تا دستیابی به هوایی پاک مطابق با الگو‌های بین‌المللی فاصله بسیار دارد.
این کارشناس با اشاره به ارزیابی‌های انجام شده از سوی بانک جهانی در سال1999 (77-76) برای تعیین آلایندگی هوا در شهرهای مختلف از شدت یافتن فعالیت‌ها و برنامه‌های مدون برای کاهش یافتن آلودگی هوا از آن زمان خبر می‌دهد: طرح بانک جهانی به موتور حرکتی برنامه‌های مبارزه با آلودگی هوا شدت بخشید و دستور‌‌العمل‌هایی برای تمام دستگاه‌های مسئول تهیه شد تا در این زمینه اقدام کنند.
20 واحد افزایش ذرات معلق در 7 سال
طرحی که بانک جهانی در سال 99 انجام داد مشخص کرد که متوسط آلودگی هوای تهران برای ذرات معلق 71 میکرو‌گرم بر متر مکعب است و بر این اساس پایتخت ایران در میان 32هزار و 226 شهری که جمعیت بالای 100هزار نفر داشتند، رتبه صد‌و نوزدهمین شهر آلوده را به‌خود اختصاص داد.
به این ترتیب برنامه‌های جامع کاهش آلودگی هوا اجرا شد و دستگاه‌های اجرایی مختلف سعی بر اجرای دستور‌العمل‌ها داشتند. جالب‌ترین نکته ماجرا آنجاست که با گذشت 7سال از اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوا، در سال 84 یعنی سال اول برنامه چهارم توسعه و پس از ابلاغ آیین‌نامه اجرایی ماده 62 برنامه توسعه که برنامه جامع کاهش آلودگی هوا براساس آن نوشته شده بود، متوسط آلایندگی هوا برای ذرات معلق در تهران به 91میکرو‌گرم بر متر مکعب رسیده بود! اتفاقی که مهندس ملک‌افضلی در مورد آن می‌گوید: دستگاه‌های اجرایی مسلما فعالیت‌هایی در جهت کاهش آلودگی هوا داشته‌اند، اما به‌دلیل رشد و توسعه شهری و افزایش جمعیت تهران این اقدامات جوابگو نبوده است و میزان آلاینده‌ها در سال84 تقریبا 5/4 برابر مقادیر اعلام‌شده از طرف سازمان بهداشت جهانی برای هوای سالم و پاک بوده است.
البته این مقدار در انتهای سال86 به 90 میکرو‌گرم در متر مکعب رسیده است که با توجه به اینکه جمعیت تهران در سال 77-76 بر‌پایه آمار مرکز آمار ایران 6 میلیون و 758هزار و 845 نفر بوده و در انتهای سال 86 جمعیت تهران به 7میلیون و 998هزار نفر رسیده است، تاثیر این افزایش آلودگی بر سلامت شهروندان تاثیری چشمگیر ارزیابی می‌شود.
هرچند این کارشناس، ذرات معلق را به‌دلیل واکنش‌های پیچیده و تاثیرات سویی که بر سلامتی دارند از مهم‌ترین فاکتور‌های مورد سنجش اعلام می‌کند، اما مسلما ذرات معلق تنها آلاینده‌های هوای تهران نیستند: «شاید وقتی صحبت از آلودگی هوا به میان می‌آید تمام ذهن‌ها به سوی آلاینده‌هایی نظیر منواکسیدکربن، ذرات معلق، اکسیدهای ازت و گوگرد و ازت معطوف شود، اما در میان این آلاینده‌ها، بحث آلاینده‌های خاص بسیار مهم است چرا که این آلاینده‌ها از نظر سلامتی اثرات بسیار سوئی بر انسان دارند.»
هیدروکربن‌های آلاینده از جمله آلاینده‌های خاص مورد نظر مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران است.
دکتر یوسف رشیدی با بیان اینکه جدیدترین اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد میزان این آلاینده‌ها در تهران 10 برابر استانداردهای جهانی است، به همشهری می‌گوید: از یک و نیم سال پیش در ایستگاه‌های سنجش بخشی از آلاینده‌های خاص نظیر هیدرو‌‌کربن‌ها را اندازه‌گیری می‌کنیم و سنجش‌ها حاکی از آن است که در مناطق صنعتی مقادیر «تولوئن» و «زایلن» بالاست و در تهران «بنزن» و « 1و3 بوتادین» مقداری بیش از استاندارد دارند.
احتراق ناقص بنزین در خودرو‌ها که می‌تواند ناشی از نقص فنی خودرو یا کیفیت بنزین باشد و همچنین تبخیر بنزین از سیستم‌های سوخت‌رسانی خودرو‌ها، تانکر‌های حمل سوخت یا حتی در پمپ‌های بنزین از مواردی است که به گفته رشیدی منجر به بالا بودن این آلاینده‌ها در هوای تهران است.
رشیدی با بیان اینکه اغلب آلاینده‌های خاص قابلیت تجمع در بافت‌های بدن را دارند و به همان سرعت که جذب بدن می‌شوند، قابل دفع نیستند، ابتلا به نارسایی در کبد و کلیه، تولید مثل و سرطان را از اثرات مهم این آلاینده ذکر می‌کند.
ارائه نتایج تحقیق، شاید وقتی دیگر
هنگامی‌که در نیمه مهر‌ماه امسال، مشاور شهردار تهران در امور محیط‌زیست سقط جنین در شهرهای آلوده مانند تهران را حدود 40 درصد بیش از سایر شهرها اعلام کرد، وزارت بهداشت با رد این آمار به مصوبه اسفند 85 دفتر دادستانی کل کشور استناد کرد که براساس آن تمام شاخص‌های سلامت مرتبط با آلودگی هوا پیش از ارائه به جراید و رسانه‌ها باید به تایید وزارت بهداشت رسانده شود.
کارشناس مسئول برنامه‌های کشوری آلودگی هوای وزارت بهداشت نیز با اشاره به دردست اجرا بودن این بررسی‌ها در این وزارتخانه، یاد آور شد: به‌زودی نتایج نهایی حاصل از موارد مرگ و میر و سال‌های عمر از دست رفته ناشی از آلودگی هوا برای تهران و تعدادی از شهرهای مشمول اعلام خواهد شد.
مهندس ملک‌افضلی پیش از این نیز در گفت‌وگو با همشهری به ارائه نتایج این تحقیق به مناسبت هفته هوای پاک اشاره کرده بود: «انتظار می‌رود ارائه نتایج این تحقیق زنگ خطری باشد برای دستگاه‌های اجرایی متولی کنترل آلودگی هوا، تا کاهش این آلودگی را با جدیت بیشتری در دستور کار خود قرار دهند.»
اما به‌نظر می‌رسد نتایج این تحقیق فعلا در اختیار دستگاه‌های ذی‌ربط قرار گرفته است: «ما کار خود را انجام داده‌ایم و نتایج آن هم در اختیار مسئولان قرار گرفته است.» با این توضیح ملک‌افضلی به ارائه آمار ماموریت‌های اورژانس تهران در سال 86 بسنده می‌کند: در این سال حدود 41هزار ماموریت اورژانس تهران به‌دلیل حملات قلبی و 17500 ماموریت به‌دلیل حملات تنفسی بوده است، اما تغییرات آلاینده‌ها در ماه‌های آذر و دی رشد قابل‌ملاحظه این ماموریت‌ها در مقایسه با دیگر ماه‌ها را نشان می‌دهد، به‌گونه‌ای که در این 2ماه اورژانس تهران بیش از 11هزار ماموریت به دلایل قلبی و تنفسی داشته است.
با این اوصاف به‌نظر می‌رسد داشتن آیین‌نامه اجرایی و برنامه جامع کاهش آلودگی هوا هرچند اقداماتی مثبت است، اما کافی نبوده و حفظ سلامت شهروندان تهران نیاز‌مند اقدامات عملی است.
